UD type:
UD sub-type:
Unclear, revisit later
Texts
Help
Select a text:
Bibliography Select a chapter:
(no revisions)
Show parallels Show headlines
Use dependency labeler
Chapter id: 3591
- Click on a sentence to show its analysis
- Keep the mouse pointer over a lemma to show its meanings.
athāto virecanadravyavikalpavijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ // (1.1)
Par.?
yathovāca bhagavān dhanvantariḥ // (2.1)
Par.?
aruṇābhaṃ trivṛnmūlaṃ śreṣṭhaṃ mūlavirecane / (3.1)
Par.?
pradhānaṃ tilvakas tvakṣu phaleṣvapi harītakī // (3.2)
Par.?
taileṣveraṇḍajaṃ tailaṃ svarase kāravellikā / (4.1)
Par.?
sudhāpayaḥ payaḥsūktamiti prādhānyasaṃgrahaḥ / (4.2)
Par.?
teṣāṃ vidhānaṃ vakṣyāmi yathāvadanupūrvaśaḥ // (4.3)
Par.?
vairecanadravyarasānupītaṃ mūlaṃ mahattraivṛtamastadoṣam / (5.1)
Par.?
cūrṇīkṛtam saindhavanāgarāḍhyamamlaiḥ pibenmārutarogajuṣṭaḥ // (5.2)
Par.?
ikṣor vikārair madhurai rasaistat paitte gade kṣīrayutaṃ pibecca / (6.1)
Par.?
guḍūcyariṣṭatriphalārasena savyoṣamūtraṃ kaphaje pibettat // (6.2)
Par.?
trivarṇakatryūṣaṇayuktametadguḍena lihyādanavena cūrṇam / (7.1)
Par.?
prasthe ca tanmūlarasasya dattvā tanmūlakalkaṃ kuḍavapramāṇam // (7.2)
Par.?
karṣonmite saindhavanāgare ca vipācya kalkīkṛtametadadyāt / (8.1)
Par.?
tatkalkabhāgaḥ samahauṣadhārdhaḥ sasaindhavo mūtrayutaś ca peyaḥ // (8.2)
Par.?
samāstrivṛnnāgarakābhayāḥ syurbhāgārdhakaṃ pūgaphalaṃ supakvam / (9.1)
Par.?
viḍaṅgasāro maricaṃ sadāru yogaḥ sasindhūdbhavamūtrayuktaḥ // (9.2)
Par.?
virecanadravyabhavaṃ tu cūrṇaṃ rasena teṣāṃ bhiṣajā vimṛdya / (10.1)
Par.?
tanmūlasiddhena ca sarpiṣāktaṃ sevyaṃ tadājye guṭikīkṛtaṃ ca // (10.2)
Par.?
guḍe ca pākābhimukhe nidhāya cūrṇīkṛtaṃ samyagidaṃ vipācya / (11.1)
Par.?
śītaṃ trijātāktamatho vimṛdya yogānurūpā guṭikāḥ prayojyāḥ // (11.2)
Par.?
vairekīyadravyacūrṇasya bhāgaṃ siddhaṃ sārdhaṃ kvāthabhāgaiścaturbhiḥ / (12.1)
Par.?
āmṛdnīyāt sarpiṣā tacchṛtena tatkvāthoṣmasveditaṃ sāmitaṃ ca // (12.2)
Par.?
pākaprāpte phāṇite cūrṇitaṃ tat kṣiptaṃ pakvaṃ cāvatārya prayatnāt / (13.1)
Par.?
śītībhūtā modakā hṛdyagandhāḥ kāryāstvete bhakṣyakalpāḥ samāsāt // (13.2)
Par.?
rasena teṣāṃ paribhāvya mudgān yūṣaḥ sasindhūdbhavasarpiriṣṭaḥ / (14.1)
Par.?
vairecane 'nyair api vaidalaiḥ syādevaṃ vidadhyādvamanauṣadhaiś ca // (14.2)
Par.?
bhittvā dvidhekṣuṃ parilipya kalkaistribhaṇḍijātaiḥ pratibadhya rajjvā / (15.1)
Par.?
pakvaṃ ca samyak puṭapākayuktyā khādettu taṃ pittagadī suśītam // (15.2)
Par.?
sitājagandhātvakkṣīrīvidārītrivṛtāḥ samāḥ / (16.1)
Par.?
lihyānmadhughṛtābhyāṃ tu tṛḍdāhajvaraśāntaye // (16.2)
Par.?
śarkarākṣaudrasaṃyuktaṃ trivṛccūrṇāvacūrṇitam / (17.1)
Par.?
recanaṃ sukumārāṇāṃ tvakpatramaricāṃśakam // (17.2)
Par.?
pacellehaṃ sitākṣaudrapalārdhakuḍavānvitam / (18.1)
Par.?
trivṛccūrṇayutaṃ śītaṃ pittaghnaṃ tadvirecanam // (18.2)
Par.?
trivṛcchyāmākṣāraśuṇṭhīpippalīrmadhunāpnuyāt / (19.1)
Par.?
sarvaśleṣmavikārāṇāṃ śreṣṭhametadvirecanam // (19.2)
Par.?
bījāḍhyapathyākāśmaryadhātrīdāḍimakolajān / (20.1)
Par.?
tailabhṛṣṭān rasānamlaphalair āvāpya sādhayet // (20.2)
Par.?
ghanībhūtaṃ trisaugandhyaṃ trivṛtkṣaudrasamanvitam / (21.1)
Par.?
lehyametatkaphaprāyaiḥ sukumārair virecanam // (21.2)
Par.?
nīlītulyaṃ tvagelaṃ ca taistrivṛtsasitopalā / (22.1)
Par.?
cūrṇaṃ saṃtarpaṇaṃ kṣaudraphalāmlaṃ saṃnipātanut // (22.2)
Par.?
trivṛcchyāmāsitākṛṣṇātriphalāmākṣikaiḥ samaiḥ / (23.1)
Par.?
modakāḥ saṃnipātordhvaraktapittajvarāpahāḥ // (23.2)
Par.?
trivṛdbhāgāstrayaḥ proktāstriphalā tatsamā tathā / (24.1)
Par.?
kṣārakṛṣṇāviḍaṅgāni saṃcūrṇya madhusarpiṣā // (24.2)
Par.?
lihyādguḍena guṭikāḥ kṛtvā vāpyatha bhakṣayet / (25.1)
Par.?
kaphavātakṛtān gulmān plīhodarahalīmakān // (25.2)
Par.?
hantyanyān api cāpyetannirapāyaṃ virecanam / (26.1)
Par.?
cūrṇaṃ śyāmātrivṛnnīlī kaṭvī mustā durālabhā // (26.2)
Par.?
cavyendrabījaṃ triphalā sarpirmāṃsarasāmbubhiḥ / (27.1)
Par.?
pītaṃ virecanaṃ taddhi rūkṣāṇām api śasyate // (27.2)
Par.?
vairecanikaniḥkvāthabhāgāḥ śītāstrayo matāḥ / (28.1)
Par.?
dvau phāṇitasya taccāpi punaragnāvadhiśrayet // (28.2)
Par.?
tat sādhusiddhaṃ vijñāya śītaṃ kṛtvā nidhāpayet / (29.1)
Par.?
kalase kṛtasaṃskāre vibhajyartū himāhimau // (29.2)
Par.?
māsād ūrdhvaṃ jātarasaṃ madhugandhaṃ varāsavam / (30.1)
Par.?
pibedasāveva vidhiḥ kṣāramūtrāsaveṣvapi // (30.2)
Par.?
vairecanikamūlāṇāṃ kvāthe māṣān subhāvitān / (31.1)
Par.?
sudhautāṃstatkaṣāyeṇa śālīnāṃ cāpi taṇḍulān // (31.2)
Par.?
avakṣudyaikataḥ piṇḍān kṛtvā śuṣkān sucūrṇitān / (32.1)
Par.?
śālitaṇḍulacūrṇaṃ ca tatkaṣāyoṣmasādhitam // (32.2)
Par.?
tasya piṣṭasya bhāgāṃstrīn kiṇvabhāgavimiśritān / (33.1)
Par.?
maṇḍodakārthe kvāthaṃ ca dadyāttatsarvamekataḥ // (33.2)
Par.?
nidadhyātkalase tāṃ tu surāṃ jātarasāṃ pibet / (34.1)
Par.?
eṣa eva surākalpo vamaneṣvapi kīrtitaḥ // (34.2)
Par.?
sauvīraka
mūlāni trivṛdādīnāṃ prathamasya gaṇasya ca / (35.1)
Par.?
mahataḥ pañcamūlasya mūrvāśārṅgaṣṭayor api // (35.2)
Par.?
sudhāṃ haimavatīṃ caiva triphalātiviṣe vacām / (36.1)
Par.?
saṃhṛtyaitāni bhāgau dvau kārayedekametayoḥ // (36.2)
Par.?
kuryānniḥkvātham ekasminnekasmiṃścūrṇam eva tu / (37.1)
Par.?
kṣuṇṇāṃstasmiṃstu niḥkvāthe bhāvayedbahuśo yavān // (37.2)
Par.?
śuṣkāṇāṃ mṛdubhṛṣṭānāṃ teṣāṃ bhāgāstrayo matāḥ / (38.1)
Par.?
caturthaṃ bhāgamāvāpya cūrṇānāmanukīrtitam // (38.2)
Par.?
prakṣipya kalase samyak samastaṃ tadanantaram / (39.1)
Par.?
teṣām eva kaṣāyeṇa śītalena suyojitam // (39.2)
Par.?
pūrvavatsaṃnidadhyāttu jñeyaṃ sauvīrakaṃ hi tat / (40.1)
Par.?
pūrvoktaṃ vargamāhṛtya dvidhā kṛtvaikametayoḥ // (40.2)
Par.?
bhāgaṃ saṃkṣudya saṃsṛjya yavaiḥ sthālyāmadhiśrayet / (41.1)
Par.?
ajaśṛṅgyāḥ kaṣāyeṇa tamabhyāsicya sādhayet // (41.2)
Par.?
susiddhāṃścāvatāryaitānauṣadhibhyo vivecayet / (42.1)
Par.?
vimṛdya satuṣān samyak tatastān pūrvavanmitān // (42.2)
Par.?
pūrvoktauṣadhabhāgasya cūrṇaṃ dattvā tu pūrvavat / (43.1)
Par.?
tenaiva saha yūṣeṇa kalase pūrvavatkṣipet // (43.2)
Par.?
jñātvā jātarasaṃ cāpi tattuṣodakamādiśet / (44.1)
Par.?
tuṣāmbusauvīrakayor vidhireṣa prakīrtitaḥ // (44.2)
Par.?
ṣaḍrātrāt saptarātrādvā te ca peye prakīrtite / (45.1)
Par.?
vairecaneṣu sarveṣu trivṛnmūlavidhiḥ smṛtaḥ // (45.2)
Par.?
dantīdravantyor mūlāni viśeṣānmṛtkuśāntare / (46.1)
Par.?
pippalīkṣaudrayuktāni svinnānyuddhṛtya śoṣayet // (46.2)
Par.?
tatastrivṛdvidhānena yojayecchleṣmapittayoḥ / (47.1)
Par.?
tayoḥ kalkakaṣāyābhyāṃ cakratailaṃ vipācayet // (47.2)
Par.?
sarpiś ca pakvaṃ vīsarpakakṣādāhālajīrjayet / (48.1)
Par.?
mehagulmānilaśleṣmavibandhāṃstailam eva ca // (48.2)
Par.?
catuḥsnehaṃ śakṛcchukravātasaṃrodhajā rujaḥ / (49.1)
Par.?
dantīdravantīmaricakanakāhvayavāsakaiḥ // (49.2)
Par.?
viśvabheṣajamṛdvīkācitrakair mūtrabhāvitam / (50.1)
Par.?
saptāhaṃ sarpiṣā cūrṇaṃ yojyametadvirecanam // (50.2) Par.?
jīrṇe saṃtarpaṇaṃ kṣaudraṃ pittaśleṣmarujāpaham / (51.1)
Par.?
ajīrṇapārśvarukpāṇḍuplīhodaranibarhaṇam // (51.2)
Par.?
guḍasyāṣṭapale pathyā viṃśatiḥ syuḥ palaṃ palam / (52.1)
Par.?
dantīcitrakayoḥ karṣau pippalītrivṛtor daśa // (52.2)
Par.?
kṛtvaitānmodakānekaṃ daśame daśame 'hani / (53.1)
Par.?
tataḥ khādeduṣṇatoyasevī niryantraṇāstvime // (53.2)
Par.?
doṣaghnā grahaṇīpāṇḍurogārśaḥkuṣṭhanāśanāḥ / (54.1)
Par.?
vyoṣaṃ trijātakaṃ mustā viḍaṅgāmalake tathā // (54.2)
Par.?
navaitāni samāṃśāni trivṛdaṣṭaguṇāni vai / (55.1)
Par.?
ślakṣṇacūrṇīkṛtānīha dantībhāgadvayaṃ tathā // (55.2)
Par.?
sarvāṇi cūrṇitānīha gālitāni vimiśrayet / (56.1)
Par.?
ṣaḍbhiśca śarkarābhāgair īṣatsaindhavamākṣikaiḥ // (56.2)
Par.?
piṇḍitam bhakṣayitvā tu tataḥ śītāmbu pāyayet / (57.1)
Par.?
bastiruktṛḍjvaracchardiśoṣapāṇḍubhramāpaham // (57.2)
Par.?
niryantraṇamidaṃ sarvaṃ viṣaghnaṃ tu virecanam / (58.1)
Par.?
trivṛdaṣṭakasaṃjño 'yaṃ praśastaḥ pittarogiṇām // (58.2)
Par.?
bhakṣyaḥ kṣīrānupāno vā pittaśleṣmāturair naraiḥ / (59.1)
Par.?
bhakṣyarūpasadharmatvādāḍhyeṣveva vidhīyate // (59.2)
Par.?
tilvakasya tvacaṃ bāhyām antarvalkavivarjitām / (60.1)
Par.?
cūrṇayitvā tu dvau bhāgau tatkaṣāyeṇa gālayet // (60.2)
Par.?
tṛtīyaṃ bhāvitaṃ tena bhāgaṃ śuṣkaṃ tu bhāvitam / (61.1)
Par.?
daśamūlīkaṣāyeṇa trivṛdvatsaṃprayojayet // (61.2)
Par.?
vidhānaṃ tvakṣu nirdiṣṭaṃ phalānāmatha vakṣyate / (62.1)
Par.?
harītakyāḥ phalaṃ tvasthivimuktaṃ doṣavarjitam // (62.2)
Par.?
yojyaṃ trivṛdvidhānena sarvavyādhinibarhaṇam / (63.1)
Par.?
rasāyanaṃ paraṃ medhyaṃ duṣṭāntarvraṇaśodhanam // (63.2)
Par.?
harītakī viḍaṅgāni saindhavaṃ nāgaraṃ trivṛt / (64.1)
Par.?
maricāni ca tatsarvaṃ gomūtreṇa virecanam // (64.2)
Par.?
harītakī bhadradāru kuṣṭhaṃ pūgaphalaṃ tathā / (65.1)
Par.?
saindhavaṃ śṛṅgaveraṃ ca gomūtreṇa virecanam // (65.2)
Par.?
nīlinīphalacūrṇaṃ ca nāgarābhayayostathā / (66.1)
Par.?
lihyādguḍena salilaṃ paścāduṣṇaṃ pibennaraḥ // (66.2)
Par.?
pippalyādikaṣāyeṇa pibetpiṣṭāṃ harītakīm / (67.1)
Par.?
saindhavopahitāṃ sadya eṣa yogo virecayet // (67.2)
Par.?
harītakī bhakṣyamāṇā nāgareṇa guḍena vā / (68.1)
Par.?
saindhavopahitā vāpi sātatyenāgnidīpanī // (68.2)
Par.?
vātānulomanī vṛṣyā cendriyāṇāṃ prasādanī / (69.1)
Par.?
saṃtarpaṇakṛtān rogān prāyo hanti harītakī // (69.2)
Par.?
śītamāmalakaṃ rūkṣaṃ pittamedaḥkaphāpaham / (70.1)
Par.?
vibhītakamanuṣṇaṃ tu kaphapittanibarhaṇam // (70.2)
Par.?
trīṇyapyamlakaṣāyāṇi satiktamadhurāṇi ca / (71.1)
Par.?
triphalā sarvarogaghnī tribhāgaghṛtamūrchitā // (71.2)
Par.?
vayasaḥ sthāpanaṃ cāpi kuryāt saṃtatasevitā / (72.1)
Par.?
harītakīvidhānena phalānyevaṃ prayojayet // (72.2)
Par.?
virecanāni sarvāṇi viśeṣāccaturaṅgulāt / (73.1)
Par.?
phalaṃ kāle samuddhṛtya sikatāyāṃ nidhāpayet // (73.2)
Par.?
saptāhamātape śuṣkaṃ tato majjānamuddharet / (74.1)
Par.?
tailaṃ grāhyaṃ jale paktvā tilavadvā prapīḍya ca // (74.2)
Par.?
tasyopayogo bālānāṃ yāvadvarṣāṇi dvādaśa / (75.1)
Par.?
lihyāderaṇḍatailena kuṣṭhatrikaṭukānvitam // (75.2)
Par.?
sukhodakaṃ cānupibedeṣa yogo virecayet / (76.1)
Par.?
eraṇḍatailaṃ triphalākvāthena triguṇena tu // (76.2)
Par.?
yuktaṃ pītaṃ tathā kṣīrarasābhyāṃ tu virecayet / (77.1)
Par.?
bālavṛddhakṣatakṣīṇasukumāreṣu yojitam // (77.2)
Par.?
phalānāṃ vidhiruddiṣṭaḥ kṣīrāṇāṃ śṛṇu suśruta / (78.1)
Par.?
virecanānāṃ tīkṣṇānāṃ payaḥ saudhaṃ paraṃ matam // (78.2)
Par.?
ajñaprayuktaṃ taddhanti viṣavat karmavibhramāt / (79.1)
Par.?
vijānatā prayuktaṃ tu mahāntam api saṃcayam // (79.2)
Par.?
bhinattyāśveva doṣāṇāṃ rogān hanti ca dustarān / (80.1)
Par.?
mahatyāḥ pañcamūlyāstu bṛhatyoścaikaśaḥ pṛthak // (80.2)
Par.?
kaṣāyaiḥ samabhāgaṃ tu tadaṅgārair viśoṣitam / (81.1)
Par.?
amlādibhiḥ pūrvavattu prayojyaṃ kolasaṃmitam // (81.2)
Par.?
mahāvṛkṣapayaḥpītair yavāgūstaṇḍulaiḥ kṛtā / (82.1)
Par.?
pītā virecayatyāśu guḍenotkārikā kṛtā // (82.2)
Par.?
leho vā sādhitaḥ samyak snuhīkṣīrapayoghṛtaiḥ / (83.1)
Par.?
bhāvitāstu snuhīkṣīre pippalyo lavaṇānvitāḥ // (83.2)
Par.?
cūrṇaṃ kāmpillakaṃ vāpi tatpītaṃ guṭikīkṛtam / (84.1)
Par.?
saptalā śaṅkhinī dantī trivṛdāragvadhaṃ gavām // (84.2)
Par.?
mūtreṇāplāvya saptāhaṃ snuhīkṣīre tataḥ param / (85.1)
Par.?
kīrṇaṃ tenaiva cūrṇena mālyaṃ vasanam eva ca // (85.2)
Par.?
āghrāyāvṛtya vā samyaṅmṛdukoṣṭho viricyate / (86.1)
Par.?
kṣīratvakphalamūlānāṃ vidhānaiḥ parikīrtitaiḥ / (86.2)
Par.?
avekṣya samyagrogādīn yathāvadupayojayet // (86.3)
Par.?
trivṛcchāṇā mitāstisrastisraśca triphalātvacaḥ / (87.1)
Par.?
viḍaṅgapippalīkṣāraśāṇāstisraśca cūrṇitāḥ // (87.2)
Par.?
lihyāt sarpirmadhubhyāṃ ca modakaṃ vā guḍena vā / (88.1)
Par.?
bhakṣayenniṣparīhārametacchreṣṭhaṃ virecanam // (88.2)
Par.?
gulmān plīhodaram kāsaṃ halīmakamarocakam / (89.1)
Par.?
kaphavātakṛtāṃścānyān vyādhīnetadvyapohati // (89.2)
Par.?
ghṛteṣu taileṣu payaḥsu cāpi madyeṣu mūtreṣu tathā raseṣu / (90.1)
Par.?
bhakṣyānnalehyeṣu ca teṣu teṣu virecanānyagramatirvidadhyāt // (90.2)
Par.?
kṣīraṃ rasaḥ kalkamatho kaṣāyaḥ śṛtaś ca śītaś ca tathaiva cūrṇam / (91.1)
Par.?
kalpāḥ ṣaḍete khalu bheṣajānāṃ yathottaraṃ te laghavaḥ pradiṣṭāḥ // (91.2)
Par.?
Duration=0.71875905990601 secs.